دندانه یک مکمل برای ایجاد ثبات و ماندگاری مواد رنگزا در فرایند رنگرزی است و انواع دندانه که به صورت کلی به دو دسته دندانه های نباتی و دندانه های معدنی تقسیم می شوند. در این مطلب در مورد دندانه های نباتی صحبت می کنیم.
انواع دندانه : دندانه های نباتی
برخی گیاهان در قسمتهای مختلف خود موادی دارند که خاصیت تثبیت کننده دارد یعنی قادر هستند، در فرایند رنگرزی باعث ثبات و ماندگاری مواد رنگزا بشوند. این مواد تثبیت کننده تاتن و مازوج نامیده می شوند.(مراحل انجام رنگرزی سنتی چیست؟) البته مواد دیگری مانند اسید تانیک، تانن، اسید گالوتانیک، گالوتانن و اسید دی گالیک در برخی گیاهان وجود دارند که کارشان تثبت کردن رنگ است. نکته ای که در اینجا باید ذکر شود اینکه همه این دندانه های نباتی به صورت یکجا در میوه و یا گیاهان جمع نشده اند و برخی از میوه ها و گیاهان فقط دو یا سه مورد از این دندانه های نباتی را دارند. مثلا پوست و میوه درخت بلوط و سماق به میزان زیادی تاتن دارد البته تانن موجود در این گیاهان انواع مختلفی داشته که شامل موراد ذیل است:
1-دسته اول تانن هایی هستند که رنگ آبی سیاه تولید می کنند. این دندانه های نباتی قادرند املاح فریک را به آبی سیاه تبدیل کرده و برخی از آنها در پوست بلوط، سماق و پوست درخت غان وجود دارند. برای بدست آوردن این دندانه های نباتی از پوست این گیاهان استفاده می کنند.
2-برخی تانن ها هستند که با استفاده از املاح فریک رنگ سبز تولید می کنند. این دندانه های نباتی را می توانند در گیاه ترشک پیدا کرده و از آن استخراج کنند.
3-تانن هایی که املاح فریک را به رنگ خاکستری متمایل به سبز تبدیل می کنند، در گیاهانی مانند گزنه یافت می شوند.
روش های استخراج تانن ها
برای بدست آوردن انواع دندانه های نباتی دو روش وجود دارد:
1-اول اینکه دندانه های نباتی و تانن های موجود در آنها به صورت طبیعی در گیاه وجود داشته و از آن استخراج می شوند.
2-برخی دندانه های نباتی و تانن ها هستند که بر اثر نیش پشه ای به نام PEMHIGUS UTRIVULAIUS ساخته می شوند. این نوع تانن ها را دندانه های نباتی پاتولوژیک و مازو هم می گویند. در ایران در منطقه کردستان بلوط هایی هستند که در اثر نیش پشه حدودا 70 درصد مازو تولید می کنند.(دندانه در رنگرزی چیست؟) طریقه مصرف مازوها به این شکل است که برگ خشک درخت بلوط را سائیده و داخل دیگ های بزرگ مسی می جوشانند و بعد از صاف کردن از عصاره آن در رنگرزی استفاده می کنند. مازو عموما برای ایجاد رنگ های تیره استفاده شده و قدرت ترکیبی بالایی با مواد قلیایی دارد.
