گلیم قالی طرح سرو و بید سایز 100در150 سانتی متر

تاریخچه گلیم قالی طرح سرو و بید و پیدایش آن

درخت سرو در دنیا به عنوان درخت ملی ایران شناخته شده‌است. و یکی از چندین دلایلی است که در گلیم قالی طرح سرو و بید استفاده می شود .سرو ایرانی به عنوان نماد استقامت و سرفرازی ایرانیان توصیف می‌شود. درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد. این درخت به عنوان یک درخت همیشه سر سبز و استوار حتی در سرما پایداری می‌کند.

درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشته شده‌ است و یکی از نمونه‌های کهنسال این درخت، سرو کشمریا همان کاشمر بوده‌ است که کاشت آن را به دست زرتشت دانسته‌اند.
اکنون نیز نمونه‌های کهنسال دیگری از درخت سرو در جاهای دیگر ایران همچنان استوار است که مهم‌تر از همه، سرو کهنسال چند هزارساله، در شهر ابرکوه یزد است که کهنسال‌ترین سرو جهان به شمار می‌رود.
یکی از ذخیره‌گاه‌های کم‌مانند سروهای کهنسال ایران بیش از ۲۲ اصله سرو ۳۳۰۰ ساله، در استان ایلام است که آن‌ها را به نام سروهای زربین می‌شناسند. این سروها در سال ۱۳۹۰ به ثبت میراث طبیعی ایران رسیده‌است. این درختان سرو کهنسال، در روستای «بان‌سول» در بخش «چوار» از توابع شهرستان ایلام جای دارند.سرو در تصویرگری‌های پس از ورود اسلام به ایران به شکل سرشکسته دیده می‌شود.

گفته می‌شود که این گونه تصویرگری از سرو در نقاشی‌های این دوره نشان از این دارد که اعراب به این وسیله در پی نشان دادن از بین رفتن صلابت ایرانیان پس از حمله به ایران بوده‌اند.

نقش سرو بر سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید و گلیم قالی طرح سرو و بید

به غیر از سوزانده شدن به دست مردم، گرد و غبار و خشکیدگی و همچنین بریدن شاخ و برگ‌های درختان سرو ایلام، باعث نابودی شماری از این درختان شده‌است.

بته یکی از رایجترین نگاره های ایرانی است که از روزگار قدیم تقریبا در همه ی انواع دستبافتها بخصوص ترمه و قالی و قلمکار متداول بوده است سبب این پراکندگی کاربرد و رونق و اعتبار دراز مدت ، شکل و حالت بته دستخوش تحول و دگرگونی پردامنه شده و این نگاره به بیش از شصت صورت متفاوت در آمده است ، که متداول ترین صورت آن ” بته جقه ای ” معروف است .

گروهی بته را مظهر رمزی شعله ی آتش آتشکده های زرتشتی و گروهی آن راتمثیل بادام دانسته و اخیرا برخی به این نتیجه رسیده اند که این نقشمایه تجسم شیوه بافته ی گیاهی هندی است وبه تبع آن تعیین کرده اند که بته جقه ای از هند به ایران آمده و به صورتهای متفاوت ، متحول و متداول شده است .

شواهد تاریخی بسیار در دست است که هیچیک از این نظریه ها درست نیست و تقریبا محقق است که بته در اصل سرو بوده است . سروی که تارک آن از باد خم شده و بر خلاف تصور رایج ( بیشتر به حکم فراوانی این نقشمایه در شال کشمیر) از ایران به هند رفته است . تحول و تبدل سرو به صورت نگاره ی بته ای فرایندی است بسیار طولانی و پر پیچ و خم که دست کم قابل تفکیک به سه مرحله ی متمایز در هنرهای قبل از اسلام و بعد از اسلام است .

طرح و نقش بته گلابی

بته طرحی گلابی مانند است که سر آن خم شده و در بعضی موارد برگی یا زایده ای کوچک به انتهای آن افزوده شده است . اما کارشناسان ، محققان و پژوهشگران مختلف هر یک تعبیری خاص از این شکل واحد ارایه داده اند .
گروهی معتقدند ، بته نقش یک شعله و نمادی از آتش مقدس زرتشتیان و ایرانیان باستان است . برخی دیگر آن را میوه درخت کاج ، نخل ، بادام ، سرو و میوه صنوبر ، زهدان مادر ، برگ برای جلوگیری از چشم زخم ، پرنده مهر ؛ دروازه بان بهشت و اثر مشت بسته که به عنوان مهر توسط شاهزادگان و امرا که در گذشته پای اسناد زده می شده تشبیه کرده اند .

این نقش به عنوان طرحی مستقل تا قرن 12 ه . ق روی قالی ها و گلیم های ایرانی دیده نشده که این مسئله احتمالا به دلیل تقدس این نماد بوده است . بعد از این تاریخ به دلیل سفارش و اعمال نفوذ شرکتهای تجاری غربی ، به کاربردن آن به عنوان یکی از طرح های تزیینی فرش متداول شد و در حال حاضر بیش از 60 فرم متفاوت از این نقش وجود دارد .

بوته ها در طرح سروی گلیم قالی

بوته در طراحی نقش فرش دارای انواع بسیاری می باشد که پژوهشگران بته را چنین تفسیر کرده اند : درخت سروی است سر از باد خم کرده با شکل مرغی می باشد سر در سینه فرو برده یا زنی است چادر سر کرده و سر در گریبان فروبرده.

سیر تحول و تطور سرو به صورت نگاره بته ای و گلیم قالی طرح سرو و بید بسیار طولانی و پر پیچ و خم که قابل تفکیک به مراحل قبل از اسلام و بعد از اسلام است . وجه تمایزمرحله یکم در منزلت خاص سرو بوده ،

بعنوان درخت مقدس و یک مظهر رمزی مذهبی و نشانی از خرمی و همیشه بهاری و مردانگی که سرآغاز آن هنر عیلامی – آشوری و سرانجام آن هنر هخامنشی است . اما در ادوار بعد از اسلام مفهوم مقدس خود را از دست داده و صرف یک نقش سنتی در هنرها بکار می رود.

طرح سرو در دوران های مختلف

 صفویه : نمونه های منسوج این عهد همچون قطعاتی از پارچه زری سده 11 از لحاظ تجسم مراحل اساسی دگردیسی سرو به بته و تبدیل شدن آن به شکل دیگر مانند گلیم قالی طرح سرو و بید اهمیت به سزا دارد . از این دوره به بعد کم کم درخت سرو بیش از پیش تحلیل رفته وتنها قالب تهی شده آن بر جامانده و در کنار آن بته منقش در کار ظاهر شدن است و این حالتی است که در آن همه انواع نقشمایه بته ای پشت هم می آیند .

بر روی قالبهای مقبره شاه عباس دوم ( یعنی نیمه اول قرن 11 ) نقش سرو را می بینیم . در این دوره بته ها تزئینات ریزی دارند و مزین نقوش ختایی هستند .
افشار و زند : در این دوره به علت نا بسامانیها آثار کمی بر جای مانده و تنها بروی تعدادی از قالی ها مانند گلیم قالی طرح سرو و بید ، پوشش زیرین اسب و خورجینها و آویزهای بدست آمده طرح بته آنها استفاده شده است .
قاجاریه : بته های این دوره بیشتر به بته میری یا سرابندی شباهت دارد و اثر رابطه متقابل سرو و نگاره معروف به بته جقه را نمایان می سازد .
این سرو در ابتدا بصورتی بوده که باغی را در خود جای داده است و حالت درونی – بیرونی آن و رابطه محیطی و محاطی آن کم کم تغییر کرده و به صورت بته جقه ای در آمده است .
پهلوی تا انقلاب معاصر : در این دوره به علت شکاف عمیقی که میان طرحهای سنتی و هنرمندان معاصر افتاد ،دیگر چون گذشته نقشمایه های جاوید و سنتی را نداشتیم . اما برخی هنرمندان بومی وابستگی عمیقی از نظر فرهنگی و اقتصادی به هنرهای جاوید و سنتی داشتند و سبک و هنر خود را در این دوره متلاطم حفظ کردند .